De Chinese docent Engels Wu Zheng is, samen met vele landgenoten, groot fan van Donald Trump. In de Volkskrant van 21 juli komt een aantal Chinese Trump-adepten aan het woord, waaronder Zheng, die vertelt dat hij onder de indruk was toen Trump zei: “We are gonna say Merry Christmas again.”
‘Door dat multiculturele, politiek correcte gedoe moeten Amerikanen nu Happy Holiday zeggen, omdat Kerstmis beledigend is voor moslims!’
Het doet denken aan de verontwaardiging in Nederland bij het vermeende wegpoetsen van ‘Pasen’ in de voorjaarsfolder van de HEMA en natuurlijk aan de razernij die velen overmant als het gaat over het aanpassen van de figuur van Zwarte Piet, of, heel recent, de zwarte kannibaal in de Efteling.
Immaterieel erfgoed
Allemaal mooie voorbeelden als je wilt uitleggen wat ‘erfgoed’ nu precies is, en vooral ‘immaterieel erfgoed’.
Erfgoed is niet hetzelfde als geschiedenis. Geschiedenis is dat wat geweest is. Erfgoed is dat, wat wij willen bewaren en doorgeven aan onze kinderen. Erfgoed is dus niet neutraal, iets wat er ‘is’, het is iets dat wij uitkiezen. Het zegt iets over onszelf: het bepaalt mede onze identiteit, voor onszelf, en naar anderen: dit is wie wij zijn, dit zijn onze waarden, onze cultuur. Gevoelens rond erfgoed kunnen zo sterk worden, dat mensen zich er totaal mee identificeren: ‘Je suis Zwarte Piet’.
Interessant aan erfgoed is dat het twee kanten heeft: aan de ene kant nostalgie, mooie herinneringen aan een mooi verleden, en de zegeningen van cultuurtoerisme. Aan de andere kant patriottisme, uitsluiting, vreemdelingenhaat: jullie horen hier niet bij, met je vreemde cultuur.
Erfgoed is daarmee ook een belangrijk instrument bij het behoud van de continuïteit van een groep. Als zodanig kan het gebruikt of misbruikt worden door dominante groepen en hun leiders, bijvoorbeeld voor het vormgeven van de natiestaat. Van bovenaf wordt bepaald wat de nationale symbolen zijn, welke grote nationale gebeurtenissen herdacht moeten worden, en vooral ook, welke symbolen en gebruiken verboden zijn. Aan de andere kant kunnen juist ook minderheden erfgoed gebruiken om zichzelf mee op de kaart te zetten; vaak wordt dan gesproken van het beschermen van bedreigd erfgoed: bepaalde dansen, een verdwijnende taal (zie: UNESCO).
Trump, maar ook Halbe Zijlstra met zijn Pasenfolder-kritiek, stellen zich op het standpunt dat het eigen erfgoed wordt bedreigd en dus beschermd moet worden tegen nieuwkomers. Soms kan dit inderdaad nodig zijn, als het gaat om belangrijke waarden; maar een maatschappij moet er tegelijkertijd voor waken dat ze zich te veel op het verleden richt. Erfgoed, juist omdat het bestaat in het heden (in tegenstelling tot geschiedenis, die per definitie voorbij is) en door ons gekozen wordt in het heden, kan niet onveranderlijk zijn; cultuur is nu eenmaal dynamisch en verandert voortdurend onder invloed van nieuwe inbreng, óók van ‘buitenstaanders’. Of we elkaar een 'gelukkig', 'vrolijk' of 'zalig Kerstfeest' wensen, zegt iets over onze al dan niet religieuze achtergrond. In ons land hoor je die laatste wens steeds minder, en dat reflecteert de teloorgang van Katholieke tradities, iets wat overigens geheel los staat van de komst van moslims naar Nederland; wij zeggen vrijwillig steeds vaker 'happy new year' en plaats van 'ik wens je een gezegend nieuwjaar'. Tradities veranderen, en als dat geleidelijk gaat, vindt niemand dat erg. Het wordt pas een probleem, als mensen het gevoel hebben dat ze iets wordt opgedrongen danwel afgepakt. Toch, we kunnen er niet aan ontkomen dat onze cultuur, onze tradities, veranderen onder invloed van het contact met mensen die een andere cultuur en andere tradities hebben.